تحقیق تاریخچه آب انبار 18 ص

دسته بندي : دانش آموزی و دانشجویی » دانلود تحقیق
لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 21 صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏2
‏تار‏ی‏خچه‏ آب انبار
‏آب‏ انبار در كشورهاي يونان و روم نيز از اين شيوه براي ذخيره آب استفاده مي‌شد.
‏آب‏‌‏انبار‏ در ايران
‏شرايط‏ اقليمي‌ خشك و نيمه خشك بخش عمده اي از ايران، تاثير ژرف و بنيادي در خلق پديده‌هاي گوناگون معماري اين سرزمين گذاشته است. ريزش‌هاي آسماني در ايران، به جز ناحيه شمالي و سواحل درياي مازندران، در بقيه نواحي بسيار كم است. به همين دليل، از ديرباز در بيشتر دش‏ت‏‌‏هاي‏ وسيع ايران، براي دسترسي به آب، تلاش چشمگيري صورت گرفته و ايرانيان با بهره جستن از تمامي‌ توانايي‌هاي خود، ده‌ها كيلومتر قنات حفر كرده اند. آنها در كنار ساخت قنات‌ها و سدها، به ذخيره سازي آب‌هاي فراوان زمستاني براي به مصرف رساندن آنها در فصل‌هاي گرم س‏ال‏ نيز توجه داشته اند و براي تحقق اين مساله، «آب‌انبار» را بنيان گذاشته اند.
‏آب‏‌‏انبارها‏ علاوه بر نقش مهمي‌ كه در زندگي روزمره مردم داشته اند، از موقعيت خاصي نيز در فرهنگ و اعتقادات مردم اين سرزمين، بهره مند بوده اند. پيوند ميان آب و آيين‌هاي مذهبي، در دوران بعد از اسلام نيز در ايران ادامه يافت؛ به گونه اي كه نيايشگاه‌هاي آناهيد، جا‏ي‏ خود را به مصلي‌هاي شكوهمند خارج از شهر داد.
‏آب‏‌‏انبارها‏ در بافت شهرهاي حاشيه كوير، مركز بسياري از آبادي‌ها و شهرك‌ها و محله‌ها بوده‌اند و در بسياري از محله‌ها بزرگ‌ترين و چشمگيرترين واحد معماري به شمار مي‌روند.
‏فن‏ ساختمان و شيوه معماري در ساختمان آب‌انبارها داراي اعتبار خاصي است؛ چرا كه سازندگان اين واحدها با دقت و نكته‌سنجي بسيار، به مسايل عمده اي چون ميزان فشار آب بر كف و سطح آب‌انبار، مساله اندود داخل بنا، تهويه، تصفيه و جلوگيري از آلودگي آب، توجه كامل داشته‌ا‏ند‏.
‏هنر‏ تزيين نماي خارجي اين آب‌انبارها، به خصوص سردر ورودي آنها و در برخي از موارد، انتخاب اشعار جالبي براي كتيبه بالاي سردر، همگي نشان دهنده آن است كه اين بناها با بسياري از ويژگي‌ها و روحيات ساكنان پيرامون خود، ارتباط نزديك و مستحكمي‌ داشته اند.
‏دلايل‏ وجودي آب‌انبار
‏دلايل‏ جمع‌آوري و نگه‌داري آب در آب‌انبارها را مي‌توان به صورت زير دسته بندي كرد:
‏الف‏) تبخير شدن آب در اثر تماس مستقيم با گرماي خورشيد و جريان هوا
‏ب‏ ) فاسد شدن آب در هواي آزاد
‏ج‏) گرم شدن آب به علت تابش نور خورشيد
‏عملكرد‏ و اركان آب‌انبارها
‏انواع‏ آب‌انبارها از نظر نوع عملكرد و اركان :
‏1. آب‌انبارهاي خصوصي: اين آب‌انبارها در خانه‌هاي شهري و يا روستايي، عموما در زير ساختمان يا در زير سطح حياط ساخته مي‌شوند. مخازن اين آب‌انبارها معمولا مكعب يا مستطيل هستند و سقفي مسطح يا گهواره‌اي دارند. در اين نوع آب‌انبارها اگر مخزن زير حياط خانه ساخته م‏ي‏‌‏شده،‏ برداشت آب از آنها با دلو و از راه دريچه‌اي كه در سقف يا نزديك به سقف بوده، به وسيله تلمبه دستي انجام مي‌گرفته است. اما چنان چه مخزن در زير قسمت مسكوني ساخته مي شد معمولا دسترسي به آب از طريق پاشير صورت مي‌گرفت. اين مخازن، عمدتا يك هواكش يا بادگير بر‏اي‏ تهويه دارند كه تا بام خانه امتداد مي‌يابد. گنجايش برخي از اين آب‌انبارها براي تامين مصرفي سه تا چهار سال يك خانه، كافي است.
‏«‏ايران‏ به جز چند رود بزرگ و متوسط كه با بهره‌مند بودن از سرچشمه‌هاي برفگير، در تمامي‌ طول سال جريان دارند، عمده رودها در بخش كوتاهي از سال، آب در بستر دارند و بيشترشان از ميانه بهار تا پايان پاييز، خشك و بي آب هستند.»
‏2. آب‌انبارهاي عمومي: اين آب‌انبارها اكثرا بناهاي بزرگ و چشمگيري هستند و سازندگان آنها حكام و اعيان يا مردان نيكوكار محلي بوده‌اند كه هزينه ساخت آنها را از بيت‌المال يا از اموال خويش مي‌پرداخته اند.
‏الف‏) آب‌انبارهاي شهري: معمولا در مراكز محله‌ها و در كنار امكان مذهبي، آموزشي، رفاهي و تجاري ساخته مي‌شدند. نمونه‌هاي بازمانده از اين آب‌انبارها نشان مي‌دهد كه آنها نسبت به انواع ديگر داراي ظرفيت بيشتري بوده و مي توانستند نياز محلات پرجمعيت شهري را براي ماه‏‌‏ها‏ تامين كنند.
‏اهميت‏ حياتي اين بناها موجب مي‌شد كه در انتخاب نوع مصالح و كيفيت ساختمان آنها شود و افزودن بر بخش‌ها و اجزاي ضروري، جلوخان‌هايي بزرگ، سردر و هشتي، پله‌هاي پهن، بادگيرهاي بلند و همچنين تزيينات گوناگون در آنها به كار رود. از جمله معروفترين اين آب‌انبارها در ت‏هران‏ بايد به اين موارد اشاره كرد: «سيد اسماعيل، صاحب ايوان، بابا نوذر، يوزباش، سيد ولي، امامزاده يحيي، رضا قلي خان، چهل تن و كوچه غريبان.
‏2
‏در‏ سمنان آب‌انبار قلي و سرخه، در قزوين آب‌انبارهاي حاج كاظم و سردار بزرگ، در مشهد آب‌انبارهاي حوض لقمان، حوض ميرزا ناظر، بالا كوچه و چهل پايه و در كاشان آب‌انبار سيدحسين دخان، از نمونه‌هاي معروف اين نوع معماري به شمار مي‌روند.
‏2_ب) آب‌انبارهاي روستايي: عموما در ميدان‌هاي مركزي روستاها ساخته مي‌شدند. اين آب‌انبارها معماري بسيار ساده اي داشتند و از مصالح موجود در محل و بيشتر بدون تزيينات و پيرايه‌ها، شكل مي‌گرفتند. از نمونه‌هاي شناخته شده اين آب‌انبارها مي‌توان به آب‌انبار حاج سيد‏حسين‏ در آبادي خنك (خونك) و آب‌انبار دو راه در آبادي در رحمت آباد استان يزد اشاره كرد.
‏2-ج) آب‌انبارهاي قلعه اي: اين آب‌انبارها بسيار ساده و اغلب به صورت حوض‌هاي سرپوشيده‌اند. مخزن آنها نسبتا كوچك و عميق است و به شكل چاهي سريع در قسمت مركزي آب‌انبار ساخته مي‌شده است. برخي از آنها به نحوي با مجموعه بناهاي قلعه تركيب شده‌اند كه بتوانند آب بارا‏ن‏ كه روي بام‌ها و صحن قلعه روان مي‌شود، جمع آوري و ذخيره كنند.
‏معماري‏ آب‌انبارهاي داخل كاروانسراها را مي‌توان تاثير گرفته از اين نوع آب‌انبارها دانست و در اين گروه مطالعه كرد. اين بناها معمولا به صورت حوض‌هايي سرپوشيده در ميان حياط و روي محورهاي اصلي كاروانسرا ساخته مي‌شدند.
‏2-د) آب‌انبارهاي ميان‌راهي: اين آب‌انبارها معمولا در مسير جاده‌هاي كاروان‌رو و در كنار كاروانسراها شكل مي‌گرفتند. آنها مخازن استوانه‌اي و پوشش گنبدي دارند و برخي نيز اطاق و كلاه‌فرنگي‌هايي براي استراحت مسافران و خواندن نماز دارند.
‏از‏ نمونه آب‌انبارهاي ميان‌راهي مي‌توان به آب‌انبارهاي حوض بلند وزير بر سر راه يزد به مشهد و آب‌انبار حاج حسين معمار در جاده يزد به تهران، اشاره كرد.
‏2-ه) آب‌انبارهاي بياباني: معمولا در بيابان‌هاي خشك و به منظور سيراب كردن دام‌ها ساخته مي‌شدند. مخازن اين آب‌انبارها معمولا چهارگوش ساخته مي‌شده و ديوارهاي‌شان حدود دو متر بالاتر از سطح زمين بوده است.
‏مقدمه
‏3
‏شكل 1: ‏يك آب انبار قديمي سنگي در جاده تهران - گرمسار. در اين عكس قسمت هاي ‏مختلف آب انبار شامل مخزن، گنبد و سردر راه پله مشخص مي باشد.
‏به دليل خشكي آب و هواي بخش عمده اي از كشور ايران و عدم ريزش باران ‏كافي در بيش از شش ماه از سال در اكثر نقاط و در نتيجه فصلي بودن آب ‏رودخانه ها و عدم دسترسي به آب، تمهيدات گوناگوني جهت تامين آب شيرين در ‏فصول خشك سال شده است. احداث بند، قنات و آب انبار را مي توان از اين جمله ‏نام برد. در اين رابطه، آب انبار همان گونه كه از نام آن مشخص است، براي ‏ذخيره آب در فصول پر آب و استفاده از آن در بقيه ايام سال مي باشد.
‏قديمي ترين آثار به جاي مانده از آب انبار تقريباً با پيدايش اولين تمدن هاي ايران هم زمان است. مخزن آب شهر ايلامي - دورانتاش ‏(1)‏ ‏۞ ‏در چغازنبيل مربوط به هزاره دوم قبل از ميلاد هنوز باقي است. از دوران ‏حكومت هخامنشيان نيز بقاياي آب انبار و آب راه هاي متعدد در قصر جمشيد ‏وجود دارد.
‏در دوره اسلامي، آب انبار نيز مانند ساير ابنيه شهري در مراكز تجمع، ‏مانند راسته هاي بازار و مراكز محلات و همچنين در كاروانسرا هاي بين راهي ‏احداث مي شده. در شهر هاي گرم و خشك ايران هر محله اي اغلب براي خود يك آب ‏انبار داشته كه توسط اهالي محل احداث مي شده و يا گاهي باني آن يكي از ‏افراد متمكن و خيرخواه محله بوده است. آب انبار توسط اهالي خود محل اداره ‏مي شد و از كسي مبلغي براي استفاده از آن گرفته نمي شد، فقط اهالي محل خرج ‏تعميرات و نگهداري آن را مي پرداخته اند.
‏در شهر هاي گرم و خشك آب انبار از ابنيه مهم شهري بوده و بناي آن با ‏بادگير هاي بلند و گنبد هاي حجيم از فواصل دور در سيماي شهر خودنمايي مي ‏كرده است. آب انبار هاي مهم داراي سردر هاي ورود بسيار زيبا بوده اند كه ‏با انواع كاربندي ها و مقرنس ها تزيين مي شده و گاهي شعري در جهت سلام بر ‏امام حسين (ع) و لعنت بر يزيد و يا يادآوري خيري كه باني آن انجام داده بر ‏روي كاشي هاي هفت رنگ نقش مي بست. چنانچه ابيات زير قسمتي از اشعار نوشته ‏شده بر روي آب انبار حاج ميرزا حسين عامل در نزديكي ميدان امام ساوه ‏بيانگر آن است.
‏تاريخ احداث آب انبار ها، معمولاً در درگاه آن ها ثبت مي شده و با حساب ابجد، سال بناي اين آب انبار 1186 هجري قمري ‏(2)‏ ‏۞ ‏كه به دوره زنديه بر مي گردد، مي باشد.
‏فراهم نمودن آب بهداشتي، خنك و قابل دسترس براي همه اهالي، احتياج به ‏يك سري تدابير زيست اقليمي داشته است كه در دنباله اين مقاله بحث خواهد شد.
‏اقليم
‏5
‏شكل 2: سردر راه پله يك آب انبار در روستاي كوهستاني ابيانه. مخزن آب انبار، درست پشت راه پله واقع است.
‏آب انبار در نواحي گرم و خشك از جمله ملزومات مهم براي تداوم زندگي در ‏اين مناطق بوده و در اكثر محلات شهري و روستا ها يك يا چند آب انبار وجود ‏داشته است. اين آب انبار ها شامل يك مخزن ‏(3)‏ ‏۞ ‏بزرگ مكعب يا مكعب مستطيل و يا استوانه اي شكل در داخل زمين بوده اند كه ‏روي اين مخزن را با طاق قوسي و يا گنبدي مي پوشاندند (شكل 1). اين مخازن ‏غالباً يك و در بعضي از موارد دو راه پله براي برداشت آب از مخزن داشته ‏اند (شكل 9).
‏در نواحي كوهستاني نيز با وجود اينكه بارندگي نسبتاً بيشتر از نواحي ‏گرم و خشك است و اغلب در اين نواحي چشمه سار ها و نهر هاي دايم يا فصلي ‏جريان دارد ولي براي ذخيره آب قابل شرب، معمولاً از آب انبار استفاده مي ‏كردند، هر چند كه تعداد آب انبار هاي در اين نواحي كمتر از مناطق گرم و ‏خشك مي باشد. در بعضي از موارد، پوشش سقف آب انبار در نواحي كوهستاني ‏خصوصاً در مناطق خوش آب و هوا و جنگلي، به صورت مسطح است و با چوب و كاهگل ‏پوشش مي شود. مخزن اين نوع آب انبار ها به لحاظ پوشش سقف آن به صورت مكعب ‏و يا مكعب مستطيل است (شكل 2).
‏شكل 3: نماي داخلي گنبد و هواكش آب انبار نو در محله آب انبار نو در ساري.
‏در شهر همدان، در دامنه كوه الوند، خانه ها اغلب چاه داشته اند. البته ‏در بعضي از خانه ها كه بر روي مجراي زيرزميني قنات ساخته شده بودند، مي ‏توانستند مستقيماً از آب قنات استفاده كنند. در اين گونه خانه ها، مسير ‏قنات از سيزان ‏(4)‏ ‏۞ ‏رد مي شده كه اطاقي به نام حوضخانه در آنجا با طاق ها و آجركاري هاي بسيار ‏زيبا درست مي كردند. اين مكان در تابستان بسيار خنك بوده و جهت استراحت ‏استفاده مي شده. به اين محل چشمه هم اطلاق مي شده است. در اكثر سرا ها و ‏مراكز محلات شهر نيز دسترسي به آب قنات امكان داشته است.
‏در مناطق پر آب و يا مناطقي كه مقدار نزولات جوي زياد مي باشد، آب ‏انبار هر چند به تعداد اندك، وجود داشته است. در شهر تاريخي اصفهان در ‏كنار رودخانه زاينده رود، اغلب خانه ها داراي چاه آب بوده اند و با كندن